بروزرسانی: ۱۴۰۲/۱۲/۱۱
پیشگفتار
کشورهای چند قومیتی، کشورهایی هستند که در آن‌ها، گروه‌های قومی و فرهنگی مختلف باهم زندگی می‌کنند. این کشورها معمولاً یا از طریق تاریخ خود به وجود آمده‌اند ازجمله کشورهایی مانند کانادا، سوئیس، بلژیک، اسپانیا و ایتالیا که از طریق توافقات سیاسی و فرهنگی بین اقلیت‌های مختلف در طول زمان به وجود آمده‌اند یا در برخی موارد، این کشورها از طریق جداسازی و اعلام استقلال از کشورهای دیگر به وجود آمده‌اند. به‌عنوان‌مثال، کشورهایی مانند افغانستان، بنگلادش، پاکستان از طریق جداسازی از امپراتوری‌هایی که در طول تاریخ بر آن‌ها حکمرانی می‌کردند، به وجود آمده‌اند. اما باید توجه داشت که این فرآیند‌ها بسیار پیچیده و متنوع است و به عبارتی شرایط دیگری در طول زمان منجر به شکل‌گیری نظام‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شده است که گهگاه در این میان شاهد بروز تنش‌هایی بین دولت مرکزی و اتباع شده است.
در این راستا باید گفت دغدغه‌ها و نگرانی دولت‌ها نسبت به اتباع خود به‌ویژه در جوامع نامتجانس سبب شده است تا دولت‌ها برای عبور از چالش‌های امنیتی ، فرهنگی، جمعیتی و ...مرتبط با اقوام اقدام به سیاست‌گذاری عمومی و خاصی کنند که این سیاست‌گذاری‌ها با توجه به نگرش تهدید یا فرصت دیدن اقوام در ارتباط با دولت مرکزی یا کشور شکل‌گرفته است.
در این میان به‌غیراز مباحث سیاسی و سیاست‌گذاری مباحث حقوقی مرتبط با آن مطرح می‌شود که آیا سیاست‌گذاری‌های دولت مرکزی در قبال اقوام در راستای نقض آن‌ها یا تائید حقوق آن‌ها صورت گرفته است؟ اهمیت موضوع اقوام، سیاست‌گذاری‌ها و بررسی حقوقی آن سبب شده است تا در این کتاب تلاش گردد که به روابط دولت مرکزی با اقوام، انواع دیدگاه‌های مثبت و منفی و به‌تبع انواع مدیریت در جوامع نامتجانس موردتوجه قرار بگیرد.
این کتاب محصول پژوهشی است که دغدغه نویسندگان را به‌ویژه در مورد جامعه ایران نیز پوشش می‌دهد بنابراین طی چندین فصل بررسی سیاست‌ها نسبت به اقوام در طول تجربه تاریخ و از گذر اندیشه‌ها در بخش نهایی این کتاب تلاش شده است تا مباحث اقوام در ایران با دو بازه زمانی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و بعد از تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران بررسی شود. بدین ترتیب در این کتاب نویسندگان تلاش کرده‌اند تا به‌غیراز بررسی مباحث تئوریک به بررسی سیاست‌های عملی و اجرایی در ایران نیز کم‌وبیش بپردازند. این موضوع به این دلیل اهمیت دارد که همان‌گونه که در فصول مختلف دیده خواهد شد صرف وجود قوانین شرط لازم برای شناختن حقوق اقوام است اما شرط کافی تحقق این حقوق نیست چراکه متغیرهای متعدد و واسطه‌گری ازجمله دیدگاه سیاستمداران، حساسیت‌ها، تحرکات مختلف داخل و خارج از مرز و منابع و ظرفیت‌های لازم و... بر نحوه‌ی اجرایی شدن قوانین و اجرای آن تأثیرگذار است به‌طوری‌که گاهی ممکن است یک قانون تا سالیان سال بدون اجرا باقی بماند یا قابل‌اجرا باشد ولی از انجام آن سرباز زده شود.
این کتاب تلاش داشته است تا از منابع متعدد استفاده کند و بنابراین امید است از منابع جامع در خصوص بحث اقوام و مدیریت جوامع نامتجانس بتواند موردتوجه علاقه‌مندان باشد. تلاش نویسندگان این بوده است که این کتاب بتواند در ایجاد نگرش‌ها و نقد و بررسی عملکردها راهگشای بسیاری از مباحث مرتبط با اقوام باشد. روش نگارش این کتاب توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و پایگاه داده‌های معتبر است. ساختار کتاب پنج فصل دارد که در فصل اول تلاش خواهد شد تا مباحث مفهومی و تعاریفی که مرتبط با اقوام است موردتوجه قرار بگیرد. این فصل برای آشنا کردن خوانندگان با دیدگاه‌های متفاوت نسبت به دسته‌بندی تعاریف است. در فصل دوم تلاش خواهد شد تا دیدگاه‌های نظری نسبت به اقلیت را در چند بخش موردتوجه قرار بگیرد.
در بخش نخست دیدگاه‌های حقوقی به اقوام و مباحث مرتبط با آن چون حقوق بشر بررسی خواهد شد که شامل جایگاه اقوام در سازمان‌های بین‌المللی و منابع داخلی کشورها و ازنظر دینی است.
در بخش دوم از نگاه جامعه‌شناسی به بحران‌های قومیتی در جوامع نامتجانس پرداخته می‌شود که مباحث نظریه محرومیت نسبی، نظریه گوبوگلو، نظریه هویت‌جویی، نظریه مبادله و نظریه ناکامی-ستیزه جویی Dulard پرداخته خواهد شد.
در بخش سوم نیز دیدگاه‌های سیاسی در خصوص بحران اقوام مطرح‌شده است که به بحران داخلی که شامل مباحث تأثیر دموگرافی، جغرافیا، جمعیت، سابقه تاریخی، آرمان‌ها و اهداف قومی و ملی، چالش ملی‌گرایی و بررسی مدل‌های سیاست‌گذاری عمومی دولت‌ها در قبال اقوام و میزان تأثیرگذاری آن‌ها در جوامع نامتجانس خواهد بود. به‌غیراز بعد داخلی بروز بحران بین دولت مرکزی و اقوام تحت تأثیر مسائل خارجی چون تحولات ناشی از همسایگان و منطقه یک کشور نیز بررسی خواهد شد و درنهایت در سطح کلان‌تر مسئله جهانی است که عواملی چون استعمار و سرمایه‌داری و جهانی‌شدن در این مورد تأثیرگذار هستند.
در فصل سوم مدل‌های سیاست‌گذاری در قبال اقوام بررسی خواهد شد که در بخش نخست این فصل به عوامل تأثیرگذار عینی و ذهنی و در بخش دوم به الگوهای سیاست‌گذاری پرداخته خواهد شد. در همین راستا نشان داده خواهد شد که سه مدل سیاست‌گذاری همانندسازی، ادغام سازی، کثرت‌گرایی و میان فرهنگی در قبال اقوام موردتوجه قرار خواهد گرفت؛ در فصل چهارم به مسئله اقوام در ایران پرداخته خواهد شد و در بخش نخست آشنایی با اقوام ایرانی به‌طورکلی و بدون پرداختن به مسائل جزئی آن و در بخش دوم به سیاست‌گذاری اقوام در ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی پرداخته خواهد شد.
در فصل آخر تلاش خواهد شد تا به ارزیابی مباحث پیشین از ترکیب فصول مربوط به سیاست‌گذاری، حقوق و مبحث ایران پرداخته شود و به جمع‌بندی نهایی برسد. امید است که تلاش نویسندگان در این اثر بتواند موردتوجه خوانندگان گرامی قرار بگیرد با توجه به پویایی تحولات داخلی و جهانی و بروز بسیاری از جنبش‌های قومی نمی‌توان گفت که مباحث مربوط به قومیت محدود به زمان مشخصی است و ممکن است تحت تأثیر حوادث و وقایع متعددی همچنان با جنبه‌های دیگری مورد تجزیه‌وتحلیل و بررسی قرار بگیرد بااین‌حال این اثر شاید بتواند در این حوزه موردتوجه خوانندگان، پژوهشگران و سیاستمداران قرار بگیرد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
پیشگفتار 1
فصل اول : بخش مفاهیم 7
1-1. مفهوم قومیت 7
1-2. دو نظریه قومیت 14
فصل دوم : دیدگاه‌های نظری نسبت به اقلیت 17
2-1. بخش اول: دیدگاه‌های حقوقی به اقوام (حقوق بشر) 17
2-1-1. دیدگاه سازمان‌های بین‌المللی به حقوق اقوام 17
2-1-2. دیدگاه منابع داخلی به حقوق اقوام 26
2-1-3. دیدگاه منابع دینی به حقوق اقوام 29
2-2. بخش دوم: دیدگاه‌های جامعه‌شناسی به بحران اقوام 32
2-2-1. نظریه استعمار داخلی 33
2-2-2. نظریه محرومیت نسبی 34
2-2-3. نظریه گوبوگلو 35
2-2-4. نظریه هویت‌جویی 35
2-2-5. نظريه مبادله 36
2-2-6. نظریه ناکامی- ستیزه‌جویی Dulard 36
2-3. بخش سوم : دیدگاه سیاسی به بحران اقوام 37
2-3-1. عوامل داخلی 38
2-3-1-1. بحران ملی‌گرایی 41
2-3-1-2. بحران مشروعیت و مشارکت 45
2-3-1-3. بحران امنیت 46
2-3-1-4. بحران توزیع منابع 48
2-3-1-5. ناسیونالیسم و پانتیسم قومی 49
2-3-2. منشأ منطقه‌ای 51
2-3-2-1. طرح‌های منطقه‌ای 52
2-3-3. منشأ جهانی 54
2-3-3-1. استعمار و سرمایه‌داری 54
2-3-3-2. جهانی‌شدن 58
فصل سوم: مدل‌های سیاست‌گذاری در قبال اقوام 65
3-1. بخش اول: عوامل تأثیرگذار بر اتخاذ مدل سیاست‌گذاری اقوام 65
3-1-1. عوامل تأثیرگذار بر دیدگاه نسبت اقوام 65
3-2. بخش دوم: الگوهای سیاست‌گذاری 68
3-2-1. الگو همانندسازی 70
3-2-2. الگوی ادغام‌گرا 75
3-2-3. الگوی کثرت‌گرایی 76
3-2-4- الگوی ميان فرهنگي 77
فصل چهارم: اقوام در ایران 83
4-1. بخش اول: آشنایی با اقوام ایرانی 83
4-2. بخش دوم: سابقه سیاست‌گذاری اقوام در ایران 86
4-2-1. دوران قاجار 88
4-2-2. دوران پهلوی 89
4-2-3. سیاست‌گذاری اقوام پس از انقلاب اسلامی ایران 91
فصل پنجم: ارزیابی و جمع‌بندی 101
5-1. بحث اول: قومیت و چالش‌های سیاست‌گذاری دولت‌ها 101
5-2. بحث دوم: جایگاه اقوام در حقوق بین‌الملل 106
5-3. بحث سوم: ارزیابی حقوقی سیاست‌گذاری قومی دولت‌ها 108
5-3-1. سیاست ادغام‌گرایی 109
5-3-2. سیاست تکثرگرایی 110
5-3-3. سیاست همانندسازی اقوام: 110
5-3-4. میان فرهنگی 112
5-4. بحث چهارم: نقد و بررسی اجرای قانون در قبال اقوام در ایران 114
5-4-1. سیاست‌های قومی قبل از انقلاب اسلامی 114
5-4-2. نگاه امنیتی به نخبگان مناطق قومی: 124
5-4-3. شناسایی حقوق اقوام پس از انقلاب اسلامی ایران 125
5-5. بحث پنجم: اجرای قانون اساسی 137
5-6. پیشنهاد‌ها 143
ضمائم 155
منابع 175
