بروزرسانی: ۱۴۰۲/۱۲/۱۱
مقدمه
نگاهی گذرا به تاریخ تمدن بشری نشان می‌دهد که زن و جایگاه حقوقی او در خانواده پس از ظهور اسلام و تحت تأثیر آموزه‌های اسلامی و انسان گرایانه این شریعت نسبت به گذشته تا حد زیادی تغییر کرده است. او بیرون رفته و شخصیت انسانی پیداکرده است. زنان همواره گرمای کانون خانواده بوده و تلاش آنان همواره در ایجاد کانونی آرام برای اعضای خانواده است. خانواده‌ها اعضای اصلی یک جامعه هستند و برای تامین سلامت جامعه‌ای که در آن زندگی می کنیم ابتدا باید سلامت خانواده‌ها را تامین کنیم.(میرحسینی،1384)
قانونگذاران همواره وظایف زن را به تفصیل بیان کرده و با وضع قوانینی به حقوق او احترام گذاشته و حقوق زنان را که مدت ها مورد غفلت و بی‌توجهی قرارگرفته است، معتبر دانسته اند. طبق ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی ایران، به محض صحت انعقاد عقد، روابط زناشویی بین طرفین برقرار می‌شود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل یکدیگر برقرار می‌شود. قانونگذاران همواره وظایف و حدود زنان را به تفصیل تعریف کرده و حقوق آنان را رعایت کرده اند، زیرا حقوق زنان غالباً مورد غفلت و گاه مدت ها نادیده گرفته‌شده است. لذا در این تحقیق با انتخاب موضوع محدودیت زوجه پس از ازدواج، قصد داریم ابعاد و آثار این موضوع را به صورت هماهنگ در فقه اسلامی و حقوق ایران بررسی کنیم تا در جهت کاهش مشکلات مربوط به آن گام برداریم. برای رفع ابهام و نارسایی. و موضع روشن و تمرکز مساعدی بر موضوع داریم، لذا قیود ذکرشده برای زوجه و موارد آن را در نظام حقوقی ایران به طور واضح و دقیق بیان و بررسی خواهیم کرد. یکی از مسائل در حوزه مالی است. باید گفت که اگرچه عقد نکاح قانونی مانند نفقه و مهریه که در واقع یکی از مهم‌ترین موارد حق زن در نکاح است و قابل مطالبه است. پس از ثبت ازدواج، زوجین موظف به پرداخت هزینه آن هستند. بنابراین وظیفه زنی که سالها برای شوهرش کارکرده و طبق قوانین بدون اذن شوهر قادر به کار و تحصیل مال نبوده است مگر نفقه و جهیزیه که گاه کفایت نمی‌کند و از معیشت و کسب از هر نوع. مال محروم شده، از نظر حقوقی چطور است؟ (تقویان، 1394) بنابراین اگرچه حق اشتغال هر فرد اعم از زن و مرد یکی از حقوق اولیه انسان است که در اسلام و قوانین مربوط به آن به رسمیت شناخته‌شده است. از سوی دیگر، جایگاه زن در خانواده و لزوم توانمندی زوجه از حقوقی است که قوانین مربوطه کشور بر آن اصرار دارند.
این کتاب در نظر دارد مباحثی را در خصوص قوانین به بررسی نیز بگذارد مثلاً قوانین در خصوص اشتغال زنان، ماده 1117 قانون مدني است كه طبق اين ماده زوج مي تواند با اشتغال زوجه مخالفت نمايد و قانون مدنی در ماده ۱۱۱۷ به زوج این حق را داده است که زن را از شغل معینی منع کند. این دستور قانونی ظاهراً با حق اشتغال زوجه و حقوق مالی مربوطه منافات دارد و نیازمند بررسی دقیق است چراکه زوجین نمی‌توانند از موقعیتی که قانون برای آن‌ها در نظر گرفته است سوء استفاده کنند و اگر چنین کند عمل او مصداق سوء رفتار و خلاف ماده 1103 قانون مدنی خواهد بود. از جمله این حقوق همانطور که اشاره شد، مطابق ماده 1105 قانون مدنی، شوهر حق دارد که سرپرست خانواده و اداره امور آن باشد. کارهای سنگینی برای مرد ایجاد می‌کند. در واقع مرد موظف به رعایت حقوق و آزادیهای مشروع و قانونی زن با رعایت مصالح خانواده است. (جعفری،۱۳۹۷)
در صورت داشتن فرزند، موضوع حضانت فرزندان نیز از جمله مسائلی است که برای همسر که مادر خانواده است، سن معینی را برای حضانت مادر تعیین کرده است..
طبق ماده 1113 قانون مدنی: «در حضانت و مراقبت از فرزندانی که والدین آن‌ها تا سن 7 سالگی به طور جداگانه زندگی می‌کنند، مادر اولویت دارد». بنابراین مادر برای محافظت و مراقبت از فرزندش تا سن 7 سالگی می‌تواند کودک را نگه دارد(منصوری،1395) . مورد دیگر ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی می باشد که اشعار می‌دارد : «زن باید در خانه‌ای که شوهر تهیه می‌کند زندگی کند.» در واقع این ماده در مورد حق تعیین مسکن بر اساس اصل تعیین و انتخاب مسکن است. در واقع یکی از مصادیق نفقه مسکن است. زن وظیفه دارد در خانه‌ای که شوهرش انتخاب می‌کند زندگی کند و مرد وظیفه دارد در خانه‌ای که شوهرش انتخاب کرده زندگی کند، مگر اینکه او حق داشته باشد. در عقد ازدواج، تعیین محل سکونت به همسر یا زوج داده می‌شود. (بیگی،۱۳۹۴) تحصیل زن نیز منوط به اذن شوهر است و تا زمانی که شوهر اذن ندهد نمی‌تواند ادامه تحصیل دهد مگر اینکه در عقد نکاح یا هر عقد لازم دیگری اجازه داده باشد و نوعی حرفه محسوب می‌شود به عنوان مثال دانشجویی در بخش حرفه در پرسشنامه‌ها و فرم ها دانش‌آموزی را می‌نویسد و این امر در بین عموم قابل قبول است و آموزش‌وپرورش یک حرفه محسوب می‌شود و ازآنجایی‌که این موضوع در قانون ما مشخص نیست، زن نیز چنین است. اجازه تحصیل از شوهرش و معمولاً عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر برای اخذ این حق است. حق تحصیل با قید آن همراه با عقد نکاح یا عقد لازم دیگر حاصل می‌شود. (میرحسینی،1394) در کل حقوقی که نسبت به حق انتخاب محل سکونت، حق تصمیم‌گیری برای خروج از منزل و حق محرومیت همسر از برخی مشاغل است ممکن است زمینه‌ساز بسیاری از آزارهای مردان برای جلوگیری از انجام وظایف تحصیلی، اجتماعی، خانوادگی و حتی قانونی توسط همسرانشان بشود بنابراین کتاب بررسی خواهد کرد که قانون‌گذار چگونه از حقوق زوجه حمایت می‌کند؟
با توجه به اینکه در قوانین جاری ایران برای حقوق زنان پس از ازدواج موارد متعددی وجود دارد، اما این قوانین در برخی موارد باید تکمیل و تقویت شوند. لذا در این پژوهش با توجه به تمایز نهاد خانواده از هر نهاد قانونی دیگر، به بیان و ارائه اصول و راهکارهای مؤثر در جهت تبیین خلأهای قانونی در این زمینه و کاهش یا رفع محدودیت‌های احتمالی و تضمین آزادی عمل پرداخته‌شده است و تلاش است تا اختیارات زوجه پس از ازدواج، راه حل‌های شرعی و قانونی ارائه شود.
ضرورت و اهميت انجام تحقيق در این است که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در چند اصل بر تساوی حقوق همه مردم تاکید کرده است. بند 9 اصل سوم رفع تبعیض ناعادلانه و ایجاد تسهیلات عادلانه برای همه در همه زمینه‌های مادی و معنوی را از وظایف دولت می‌داند. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای زن کرامت والایی قائل شده است، در این راستا دولت موظف است حقوق زن را در همه جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین کند. همچنین ازآنجاکه دین مقدس اسلام کامل‌ترین دین است، علاوه بر بیان احکام و حقوقی که در ادیان دیگر مورد توجه قرارگرفته است، در مواردی برای حقوق زوجه نیز حق یا حکمی وضع کرده است. زیرا زن باید نقش اصلی خود را به عنوان همسر و مادر (یعنی کانون تربیت و محبت در خانواده) به دور از دغدغه‌های مالی و فکر تأمین معاش و سایر حقوقی که برای آرامش او لازم است انجام دهد. طبـق مـواد 1103 ،1104 و 1114 ق.م. حـسن معاشـرت، معاضـدت در تـشیید مبانی خانواده، تربیت اولاد و سکونت در منزل شوهر از تکالیف زوجه محسوب می‌شوند، اما این عناوین بسیار کلی هستند و به تفسیر موسع نیازمند هستند. لذا در این تحقیق با توجه به نقش مهم و اساسی زن در زندگی مشترک و حمایت قانون از زوج پس از ازدواج و پیشنهادهایی برای اجرای عدالت قضایی ارائه خواهد شد. اهداف فرعی این کتاب نهادینه کردن رویه علمی، قانونی و فقهی در حمایت کردن از حقوق زنان پس ازدواج در ایران، بازتعریف حق‌های غیرمالی زوجه پس از عقد نکاح،مانند عقد تلذذ از رابطه جنسی،سفر، اشتغال،شاد بودن و اتخاذ تدابیر قانونی از جمله وضع ضمانت اجراهای متناسب به مزار جلوگیری از اعمال تبعیض علیه زنان است. همچنین حمایت از زنانی که حقوقشان توسط زوج نادیده گرفته‌شده توسط مراجع قضایی،نهادهای مدنی و موسسات با اساسنامه‌های مرتبط با حقوق زنان و استفاده از ظرفیت‌های دین مبین اسلام و کتاب آسمانی قرآن و ارائه تفسیرهای جدید و بدیع از احکام ثانویه در ارتباط با حقوق و جایگاه زن پس از ازدواج مد نظر نگارش این کتاب است.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 1
فصل اول
بخش اول: مفاهیم 11
1.تعريف حق 11
2.تعریف اشتغال 12
3- مفهوم خانواده 12
3-1. در منابع غیر دینی 12
3-2. خانواده در منابع دینی 13
بخش دوم: ابعاد حقوقی و دینی ریاست در خانواده 18
1.ریاست در خانواده 18
2- ماهیت حقوقی ریاست در خانواده 19
3- ریاست مرد بر خانواده 21
بخش سوم :اهداف وآثار ازدواج 222
1-تعهد و پیمان 23
2- مکمل بودن زن و مرد 23
فصل دوم : حقوق فردی و متقابل در درون خانواده
حقوق و وظایف متقابل زوجین 27
1. حقوق زن از منظر برخی اصول قانون اساسی 28
1-2 .کرامت انسانی و عدالت فردی و اجتماعی در مورد زنان 28
۲-2 . تساوی حقوق زن و مرد در قانون اساسی 29
2-3. بررسی حقوق فردی زن و مرد 29
بخش دوم: قوانین مرتبط با خانواده 30
1. قانون حمایت از خانواده 30
2. حدود ریاست در خانواده 32
الف) امور مالی 32
2-1 .ریاست شوهر و امور مالی زن 32
2-2. استقلال مالی زن 34
2-3. نفقه زن 34
ب) امور غیر مالی 35
فصل سوم: گستره اختیارات بر زوجه
1. اصول حاکم بر ریاست خانواده 39
1-1. حقوق زوج 39
1-2. مفهوم و ماهیت ریاست زوج بر خانواده 40
1-3.ولایت و سیطره زوج 40
2. ماهیت حقوقی ریاست مرد بر خانواده 42
3. قوامیت و ریاست بر زن 43
4.مسئولیت شوهر در خانواده 45
5. گستره ریاست شوهر بر زن 45
5-1. ریاست شوهر و امور مالی زن 49
5-2. استقلال مالی زن 51
6. ریاست زوج و نفقه زوجه 51
7.ریاست شوهر و امور غیر مالی 52
7-1. ریاست شوهر و نظارت بر معاشرت 53
7-2. ریاست شوهر و کار و اشتغال زن 53
8. ریاست شوهر برخانواده و قوانین 54
ب- بررسی حقوقی ماده ۱۱۰۵ ق.م. 56
ج. ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی 58
فصل چهارم: مبحث فعالیت شغلی
بخش اول: مفهوم تمکین 77
1.تعریف فقهی و حقوقی تمکین 77
1-1 .تمكين خاص 77
2-1 .تمكين عام 78
2. فلسفه تمکین در نظام خانواده 79
3. آثار حقوقی تمکین 80
بخش دوم: رابطه تمكين زوجه و حق اشتغال 80
1.حق اشتغال زن 81
1-1. اشتغال زن و نقش اجازه شوهر در آن 81
1-2. فتوای مشهور فقها در مورد معاشرت 82
3-1. برابری آزادی و برخورداری از کرامت و هویت انسانی 85
4-1.تحولات یک قرن اخیر در حوزه حقوق و آزادیهای زنان 85
بخش سوم: آثار و لوازم قراردادها 87
4-8-1. حق اذن از منظر آثار و لوازم قراردادها 87
1.قرارداد ازدواج و حق اذن خروج 88
2.تعهد پرداخت نفقه و حق اذن خروج 89
3. اجرای حکم دادگاه بر منع اشتغال زوجه 90
4.آثار ناشی از ریاست شوهر بر خانواده 93
4-1 .محدوده اختیار شوهر بر منع اشتغال زن 93
4-2 .آثار مخالفت شوهر بر اشتغال زوجه 94
4-2-1. ابطال تعهدات زوجه 94
4-2-2. لزوم جبران خسارت کارفرما 94
4-2-3. ضمانت اجرای اختیار شوهر بر منع اشتغال زن 96
4-2-4. بیان تزاحم و راهکارها 98
مراجع 105
