بروزرسانی: ۱۴۰۲/۱۲/۱۲
بسم الله الرحمن الرحیم
عنوانی را که جناب آقای وحید عذیری: (نقش عمان در صلح سازی منطقه خاورمیانه) برای کتاب خود برگزیده¬اند و در آن به عوامل مؤثر در میانجی¬گری سیاست خارجی عمان در گستره خاورمیانه پرداخته¬اند عنوان مطلوب و درخور تقدیر است؛ چراکه کمتر کسی از خبرگان و بازیگران منطقه¬ای به نقش سلطان قابوس بن سعید، سلطان فقید سلطنت عمان دراین‌باره پرداخته است.
سلطان قابوس در طول سلطنت نزدیک به نیم‌قرن خود بر کشور عمان، تنها رهبر منطقه خاورمیانه و خلیج¬فارس است که در این منطقه پرآشوب و جنگ¬زده و سرشار از توطئه¬های انگلیسی؛ همواره نقش صلح¬خواهی و میانجی¬گری خود را؛ در ابعاد مختلفِ وساطت و گفتمان سیاسی دنبال؛ و توانست نتایج مثبت و خوبی را محقق نماید که مهم‌ترین وساطت¬ها را می¬توان در جنگ ۸ ساله تحمیلی عراق علیه ج.ا.ایران و حمله صدام حسین، مزدور انگلیس، به کویت به‌ویژه وساطت و رایزنی در تحقق برجام میان ج.ا. ایران و آمریکا در سال ۲۰۱۵ و نیز حل اختلافات و رایزنی¬های ممتد میان ج.ا. ایران و کشورهای عربی خلیج¬فارس و یمن برشمرد.
اندیشه حاکم بر ذهن سلطان قابوس، ایفای نقش سازنده در برقراری صلح و ثبات منطقه¬ای به‌ویژه در خلیج¬فارس بوده است که از دهه سوم زمامداری سلطان قابوس به بعد به حکمت سلطانی در منطقه و جهان معروف گردید. به‌طوری‌که هر جا نامی از عمان به بیان می¬آید؛ مترادف با حکمت و خیرخواهی این کشور بوده که مقرون و ممزوج یکدیگر بوده و هست.
دوست گرامی و عزیزمان جناب آقای وحید عذیری که از نویسندگان و بزرگان اهل رسانه و نیز نامی آشنا در تحولات روزمره خاورمیانه و منطقه و کشورمان است؛ توانسته¬اند به‌خوبی به تشریح اهداف ژئوپلیتیکی عمان که در حساس¬ترین تنگه¬های آبی پرتحرک دنیا قرارگرفته است؛ برآید و نیز نقش و راهبرد سلطان قابوس را در برقراری ثبات و امنیت منطقه¬ای به‌ویژه منطقه نظامی و امنیتی تنگه هرمز به‌عنوان حساس¬ترین آبراه تجاری و اقتصادی جهان مجسّم نماید.درواقع کتابِ نقش عمان در صلح سازی منطقه خاورمیانه؛ نه‌تنها به ظرفیت¬های ژئوپلیتیکی عمان و ترتیبات منطقه¬ای و بین¬المللی تأثیرگذار بر سیاست خارجی این کشور پرداخته است؛ بلکه بر غلبه داشتن روح تسامح و تساهل در روش¬های حکومتی و رفتار در داخل با مردم عمان اهتمام ورزیده است.
همچنین پژوهشگر نام¬برده، رویه سیاسی شخص سلطان قابوس و نگاه او را به واقعیات جامعه امروزی عمان و اوضاع‌واحوال متشنج منطقه خاورمیانه و خلیج¬فارس در نوع تعامل با رویدادهای داخلی و خارجی را به‌طور دقیق بیان کرده و همچنین به فرآیند تقسیم سازی و سیاست¬گذاری عمان به رهبری سلطان قابوس در نگاه، عمل و اجرا با توجه به تجربه و مطالعات عمیق نویسنده، پرداخته است که از صمیم قلب به نویسنده محترم کتاب تبریک می¬گویم.
علی¬اکبر سیبویه
سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در عمان
02/05/1402
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 1
بخش اول: سیاست خارجی متغیرهای پنج گانه جیمز روزنا 9
مقدمه 9
1- تعریف سیاست خارجی 11
2- مفهوم شناسی سیاست خارجی، سیاست بین‌الملل و روابط بین‌الملل 12
الف: هدف‌های کوتاه‌مدت و حیاتی 13
ب: هدف‌های میان‌مدت 14
پ: هدف‌های درازمدت 14
3- عوامل مؤثر در سیاستگذاری خارجی 16
یک: ارزش‌ها و اعتقادات 16
دو: زمینه‌های تاریخی و فرهنگی 17
سه: تصویر کلی از سیاست بینالمللی 18
چهار: برداشت‌ها 18
پنج: مشکلات داخلی و افکار عمومی 20
شش: نیازهای داخلی 21
هفت: سیستم نظام بین‌الملل 22
4-ابزارهای سیاست خارجی 22
5-اَشكال تصميم در سياست خارجي 25
6- نظرات متفاوت در سیاست خارجی 28
الف: رهیافت کلان 29
ب: رهیافت خرد 32
پ: دیدگاه مختلط: متغيرهاي مؤثر در سياست خارجی (جیمز روزنا) 34
متغیر شخصیت تصمیم‌گیرنده (فرد) 34
یک: عالیترین مقام اجرایی 37
متغیر نقش و میزان اختیارات تصمیم‌گیرنده 39
متغیر دیوانسالاری حکومتی 41
متغیر جامعه 43
متغیر نظام بین‌الملل 45
جمع بندی 49
بخش دوم: عوامل مؤثر بر میانجیگری در سیاست خارجی عمان 53
مقدمه 53
موقعیت ژئوپلیتیکی عمان 54
جایگاه ژئوکالچری عمان 55
پادشاهی عمان و دیپلماسی میانجیگری در منطقه خاورمیانه 57
خصوصیات یک میانجی خوب 58
یک: میانجیگری عمان میان ایران و غرب 62
دو: میانجیگری عمان در روابط ایران و اعراب 68
سه: میانجیگری عمان در روابط میان اعراب و اسرائیل 72
چهار: میانجیگری عمان در روابط میان اعراب 75
جمع‌بندی 79
بخش سوم : صلح و صلح سازی در خاورمیانه 83
مقدمه 83
رابطه مفهوم صلح و امنيت 85
خاورمیانه و ویژگی‌های آن 87
بازیگران منطقه‌ای خاورمیانه 89
یک: دولتها 90
دو. سازمانهای بینالمللی 90
سه: سازمانهای غیردولتی 90
همگرایی در منطقه خاورمیانه 91
الف: همگرایی سیاسی در منطقه خاورمیانه 91
ب: همگرایی اقتصادی در منطقه خاورمیانه 93
یک: مشابهت نظامهای اقتصادی 95
دو: مکمل بودن اقتصاد کشورهای منطقه‌ی اکو 96
سه: الگوی تجارت خارجی کشورها 97
پ: همگرایی فرهنگی در منطقه خاورمیانه 98
موانع روند صلح در خاورمیانه 99
1. نظامی بودن و امنیتی بودن منطقه خاورمیانه 99
2. عدم اعتمادسازی در بین کشورهای خاورمیانه 100
3. عدم هماهنگی با تحولات روز جهان 101
4. چالش‌های منطقه‌ای و صلح منفی 102
یک: فقدان ثبات و امنیت و محدودیت‌های سیاسی در توسعه انسانی 103
دو: واقعیات سیاسی و اقتصادی اجتماعی خاورمیانه 103
سه: حضور نیروهای خارجی 104
چهار: مسئله رژیم صهیونیستی و فلسطین 105
جمع‌بندی 107
بخش چهارم: نقش عمان در صلح سازی خاورمیانه 111
مقدمه 111
پیشینه سیاست خارجی عمان 112
سیاست خارجی فعلی کشور عمان و نقش جمهوری اسلامی ایران در آن 114
عوامل شکل‌دهنده و تأثیرگذار بر سیاست خارجی عمان 118
الف: شخصیت و نقش سلطان 119
ب: ساخت سیاسی عمان 120
پ: ظرفیتهای ژئوپلیتیک عمان 121
چهار: ترتیبات منطقه‌ای و بینالمللی مؤثر بر سیاست خارجی عمان 128
الف: روابط با غرب 129
ب: مذهب اباضیه 130
یک: احمد بن حمد خلیلی 132
دو: روش و رویکرد خلیلی در افتاء 133
1: آزادی از تعصب و تقلید 133
2. اهتمام به فقه واقعی و جدید 134
غلبه داشتن روح تسامح و تساهل و دوری از سختگیری 134
خطاب قرار دادن با زبان روز 134
فتوا به صدور کامل برحسب مقتضای آن 135
رویکرد اصلاح‌طلبی به فتوا 135
الف. تمرکز بر موضوعات کلی و اساسی برای امت 135
ب. ایجاد راهکارهای شرعی برای مسائل جدید طرح جایگزین 137
ج. پاکسازی اسلام از بدعت‌ها 137
د. اصلاح درروش فتوا 137
کسب پرستیژ منطقه‌ای و بین المللی در فرایند صلح سازی 139
تاریخ دیپلماتیک مهم عمان 142
الف: پیش از 1970 142
دو: دهه 1970 143
سه: دهه 1980 144
چهار: دهه 1990 145
پنج: قرن بیست‌ویک 146
اتخاذ رویکرد واقعگرایی، میانه‌روی و اعتدال در سیاست خارجی عمان 147
بیطرفی مثبت عمان در حل بحران‌های منطقه 151
الف: شورای همکاری خلیج‌فارس 151
اهداف تأسیس شورا 152
بیطرفی مثبت عمان در روابط عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران 156
الف: عمان به‌عنوان واسطه بین ایران و امریکا 158
ب: عمان، ایران و یمن 160
پ: همکاری علیه داعش و همکاری در بحران سوریه و عراق 162
جمع‌بندی 166
سخن پایانی 1688
منابع 177
