بروزرسانی: ۱۴۰۳/۰۳/۱۲
مقدمه
یکی از موضوعات مهم و کلیدی در عرصه بین‌الملل، مسئله خلع سلاح و کنترل تسلیحات بوده است.مفاهیم یاد شده بلحاظ مفهومی واجد ماهیتی جدال بر انگیز می‌باشند . از منظری زبان شناسانه و با بهره ای ازادانه از ترمینولوژی نظریات سوسور پدرزبان شناسی نوین، می توان گفت دال خلع سلاح وکنترل تسلیحات به مدلول های نسبتا گوناگون ارجاع داده می شود. بنابراین تاب حاضر به بررسی و تحلیل مفهوم خلع سلاح و کنترل تسلیحات می‌پردازد. این موضوع، یکی از مهمترین و کلیدی‌ترین مسائل در عرصه بین‌الملل است و همواره جدال بزرگی را به همراه داشته است. در این کتاب، با استفاده از نظریات سوسور پدرزبان شناسی نوین و با بهره‌گیری از ترمینولوژی مناسب، به بحث درباره دال خلع سلاح و کنترل تسلیحات پرداخته شده است. مفاهیم گوناگون و نسبتاً پیچیده‌ای که در این زمینه وجود دارند از جمله بازدارندگی، امنیت، حقوق، فناوری های جدید نظامی، تکنولوژی های نو که به صورت جامع مورد بحث قرار گرفته و تحلیل شده‌اند.
در فصل نخست مبحث امنیت و بازدارندگی آمده است؛ مفهوم امنیت ملی نیز همچون مفهوم امنیت دارای ابهام‌ها و اختلاف نظرهای زیادی در تعریف است اما می‌توان مهمترین شاخصه آن را نیاز به حفظ استقلال و تمامیت ارضی و جلوگیری از مداخله بیگانگان در امور داخلی کشورها دانست.بر این اساس در درجه اول، امنیت ملی یک شور به معنای تأمین شرایطی است که که کشورها را از تعرض دیگران به استقلال سیاسی، ارزش‌های فرهنگی و رفاه اقتصادی دور نگه دارد و به برطرف کردن عوامل ترس و ناامنی که از اساسی ترین هدف‌های یک کشور است کمک کند. امنیت ملی یک مفهوم پویا و متغیر است که در طول زمان و با تغییر شرایط محیطی، سیاسی و اقتصادی، تغییر می‌کند. در گذشته، امنیت ملی بیشتر به مسائل نظامی و دفاعی محدود می‌شد، اما امروزه، تهدیدات امنیتی متنوع‌تر شده‌اند و شامل مسائلی مانند تروریسم، تغییرات آب و هوایی، مهاجرت، و گسترش سلاح‌های کشتار جمعی نیز می‌شوند. اما در فصل دوم این کتاب نقطه آغازکاوش و جستجو کنفرانس های لاهه درسالهای 1899و1902است. از منظر نگارنده و بسیاری از پژوهشگران؛ دوران مذبور، دوران تولد گفتمان خلع سلاح در عرصه ی روابط بین الملل میباشد. از این رو بسیاری از تحقیقات و پژوهش ها کنفرانس های لاهه را نقطه عطف در این زمینه می انگارند. در این راستا نگارنده به تبعیت وپیروی از اسلاف خویش نقطه تبارشناسی را اغاز کنفرانس های لاهه می گذارد.
در فصل دوم بررسی می شود که رژیم‌های چند جانبه کنترل صادرات با توافق و اجماع قدرت‌های بزرگ در زمینه تسلیحات برتر شکل می‌گیرد. بدین معنی که کشورهایی که دارای فناوری برتر در زمینه سلاح‌های کشتار جمعی و انتقال و سیستم‌های حمل آنها همچون موشک‌ها و پهپادها دارند، به دنبال محدود کردن دستیابی سایر کشورها و مخصوصاً کشورهای یاغی و هدف از دستیابی به این ابزارها از طریق صادرات و بازارهای سیاه اسلحه فروشی هستند. به نظر این گونه کشورها تنها راه دستیابی کشورهای هدف به سلاح‌ها و فناوری‌های پیشرفته خرید این گونه ابزارها از طریق صادرات و سپس کپی برداری از روی آنها است و به توان داخلی کشورها بدون کمک خارجی و نمونه مشابه صادراتی اعتقادی ندارند؛ در نتیجه تنها را کنترل دستیابی سایر کشورهای غیر همسو با خود مخصوصاً جهان سوم را محدودیت و ممنوعیت صادرات برخی کالاها و فناوری‌های پیشرفته می‌دانند.
در فصل سوم بیان شد که در این میان چندین رژیم کنترل صادراتی بر بنیان این تفکر شکل گرفته است که می توان تاثیر گذاری نقش قدرت های بزرگ بر شکل گیری و تداوم این گونه رژیم ها به وضوح در آن ها دید.در نتیجه پژوهش پیش رو به دنبال بررسی نقش و میزان تاثیر گذاری قدرت های بزرگ صاحب فناوری بر شکل گیری و حتی تداوم و مرگ یک رژیم چند جانبه کنترل صادرات می باشد .
در فصل چهارم ضمن اشاره به مفهوم حقوق نرم، بیان شد که حقوق نرم بر خلاف حقوق سخت که دارای الزامات حقوقی و بر اساس اصول معاهداتی است، بر نرم ها و هنجار هایی که دارای الزام اوری حقوقی نبوده و یا کمترین میزان از الزام آوری را دارا باشند استوار است و بر عکس حقوق سخت دارای رویه های حل و فصل اختلافات نیز نیستند زیرا اصل بر داوطلبانه بودن و اختیاری بودن اسناد بر آمده از حقوق نرم است.در نتیجه این حقوق با شیوه ای که کمترین میزان حساسیت دولت های دارای حاکمیت را بر می انگیزاند حرکت نموده و در دراز مدت به رویه و پس از ان به قواعدی تبدیل می شود که تخطی از ان ها نه تنها مجاز نیست که با الزامات و مجازات هایی همراه می شود و در این جا شاهد حقوق سخت می شویم.
در این میان از جمله مواردی که در عرصه روابط بین الملل بر بنیان حقوق نرم شکل گرفته و استوار هستند رژیم های چند جانبه کنترل صادرات می باشند .در نتیجه تاثیر گذاری این چنین رژیم های بر امده از حقوق نرم بسیار بیشتر از رژیم های خلع سلاحی و کنترل تسلیحاتی حقوق سخت است.بنابراین این پژوهش به دنبال بررسی تاثیر حقوق نرم در قالب های مختلف در روابط بین الملل از جمله تاثیر این حقوق در قالب رژیم های چند جانبه کنترل صادرات بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است.
در فصل پنجم رابطه میان هوش مصنوعی و امنیت ملی مورد بررسی قرار گرفته است. پیشرفت های فناورانه در هوش مصنوعی تاثیرات همه جانبه ای را در تمام وجوه زندگی بشر از بهداشت،اقتصاد،سایبر و امنیت دارد. باید گفت هوش مصنوعی و روباتیک با سرعت فزاینده ای در حال تبدیل شدن به یک واقعیت در زندگی بشر کنونی تبدیل شده اند و همچنین توجهات سیاسی را به خود نیز جلب نموده اند.این فناوری نوظهور همچون سایر فناوری ها،اگرچه برای بهبود شرایط زیست انسانی در حال توسعه و تکمیل است،اما خود نیز می تواند تهدیدات وجودی برای امنیت کشورها به دنبال داشته باشد.هوش مصنوعی در تمام عرصه ها از جمله فناوری پهپاد که خود نیز جز فناوری های رو به تکامل و جدید است وارد گردیده و بر این اساس می تواند باعث اثرات منفی بر امنیت ملی کشور ها به مفهوم عام و مخصوصا استفاده از هوش مصنوعی در پهپاد ها و تاثیرات نامطلوب امنیتی آن به طور خاص گردد.
در نهایت اینگونه به نظر می رسدکه هر کشوری متناسب با تهدیدهای فراروی خود راهبردهای مقابله‌ای نظامی و غیرنظامی متفاوتی را انتخاب می‌نماید. تلاش برای بازدارندگی همه جانبه و افزایش توانمندی نظامی و دفاعی کشور، بدون شک مهمترین محورهای راهبرد نظامی جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با تهدیدهاست. به بیان دیگر، سایر محورها بر اساس بازدارندگی ساماندهی و اجرا می‌شوند که یکی از مهم ترین بخش‌های راهبرد دفاعی ایران به شمار می‌آید. حمله به کشوری که دارای فناوری موشک‌های پیشرفته است با پاسخ‌های سریع و قاطع کشوری که مورد حمله قرار گرفته، مواجه می‌شود. بنابراین در صورت حمله، هزینه‌های زیادی بر کشور مهاجم تحمیل خواهد شد و افزون بر آن ترس از حمله‌های موشکی مانعی همیشگی برای کشور مهاجم خواهد بود. بدین ترتیب توسعه ظرفیت‌های موشکی برای جمهوری اسلامی ایران امری ضروری به حساب می‌آید.بر این اساس،هدف اصلی جمهوری اسلامی ایران از سرمایه گذاری در صنعت موشکی، منصرف کردن کشورهای متخاصم از حمله ی نظامی به ایران و بالا بردن ضریب بازدارندگی و دفاعی کشور است.پژهش پیش رو،به دنبال بررسی این موضوع است که بازدارندگی موشکی،راهبرد اصلی تامین امنیت جمهوری اسلامی و به مثابه دکترین دفاعی و بازدارندگی کشور بدل گردیده و در این زمینه توانسته است به یک بازدارندگی در قالب توان موشکی دست یابد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 1
فصل اول مفهوم امنیت و بازدارندگی
مقدمه 7
1.مفهوم امنیت 7
2.مفهوم امنیت ملی 9
3.مفهوم بازدارندگی 11
3-1. ریشه شناسی بازدارندگی 15
3-2. دیدگاه نسبت به بازدارندگی 15
3-3. مفروضات و مفاهیم پایه‌ای بازدارندگی 17
بند اول- خردگرایی و وجود بدیلهای مختلف 17
بند دوم - ایجاد ارتباط 18
بند سوم - قابلیت‌های بازدارندگی 19
بند چهارم - اعتبار 19
بند پنجم - ارزش ضربه اول و ارزش ضربه دوم (تلافی جویانه) 21
3-4. نوع شناسی الگوهای بازدارندگی 21
بند اول - بازدارندگی کلاسیک 21
بند دوم - بازدارندگی کامل 24
3-5. روش‌های بازدارندگی 27
بند اول - بازدارندگی متقابل 27
بند دوم - بازدارندگی یکجانبه 27
بند سوم - بازدارندگی بسط یافته 28
و) کارایی بازدارندگی 28
فصل دوم تبار شناسی خلع سلاح و کنترل تسلیحات در روابط بین‌الملل
مقدمه 33
الف) کنفرانس‌های صلح لاهه 33
ب) جامعه ملل و خلع سلاح 34
اقدامات جامعه ملل 35
بند اول - پیش نویس معاهده همیاری 1923 35
بند دوم - پروتکل 1924 ژنو 36
کنوانسیون 1925 ژنو 36
بند چهارم - پیمان بریان-کلوگ 37
بند پنجم - پیمان عمومی 1928 37
بند ششم - کنفرانس جهانی خلع سلاح 38
بند هفتم - ارزیابی عملکرد جامعه ملل پیرامون خلع سلاح و کنترل تسلیحات 39
ج) سازمان ملل متحد و خلع سلاح 40
د) اقدامات ملل متحد 41
بند اول - کمیسیون انرژی اتمی 41
بند دوم - کمیسیون تسلیحات غیر اتمی (متعارف) 42
بند سوم - کمیسیون خلع سلاح 42
بندچهارم - کمیته فرعی کمیسیون خلع سلاح 43
بند پنجم - آژانس بین‌المللی اتمی 43
بند ششم - کمیسیون خلع سلاح جدید و کمیته خلع سلاح ده کشور 44
بند هفتم - کنفرانس خلع سلاح 46
بند هشتم - معاهده منع آزمایش‌های جزئی 47
بند نهم - معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته ای 47
بند دهم - کنوانسیون سلاح‌های میکروبی 48
بند یازدهم - کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی 49
بند دوازدهم - معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته ای 51
بند سیزدهم - خلع سلاح بعد از جنگ سرد در سازمان ملل متحد 53
بند چهاردهم - ارزیابی عملکرد سازمان ملل متحد پیرامون خلع سلاح و کنترل تسلیحات 57
فصل سوم : رژیم های چند جانبه کنترل صادرات
1.مقدمه 61
1.اهداف قدرت های بزرگ از ایجاد رزیم های چند جانبه کنترل صادرات 63
2.بررسی نقش قدرت های بزرگ در شکل گیری رژیم های چند جانبه کنترل صادرات 65
3.مهمترین رژیم‌های چند جانبه کنترل صادرات 69
4-1. گروه تأمین کنندگان هسته‌ای(کلوپ لندن) 69
4-2. گروه استرالیا 74
4-3.رژیم کنترل فناوری موشکی 75
4-4. ترتیبات واسنار 80
4-5. کد (کردارنامه) لاهه 81
فصل چهارم: حقوق نرم و رابطه آن با رژیم های چند جانبه کنترل صادرات
گفتار اول: مفهوم حقوق نرم 86
گفتار دوم: اهمیت حقوق نرم 89
مبحث دوم: حقوق نرم و حقوق سخت 90
مبحث سوم: حقوق نرم و رژیم‌های کنترل صادراتی 93
رژیم کنترل فناوری موشکی به مثابه حقوق نرم 96
فصل پنجم : هوش مصنوعی، پهپاد و امنیت ملی
الف. مفهوم هوش مصنوعی 101
ب. کارویژه های هوش مصنوعی 103
ج. هوش مصنوعی و امنیت ملی 106
د. هوش مصنوعی و پهپاد ها 109
ه. امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران 111
1. امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران 111
2.بازدارندگی موشکی ایران 113
و. تاثیر هوش مصنوعی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران 120
گفتار پایانی 123
منابع 131
