نظرات و دیدگاه‌های خود را برایمان ارسال کنید
- دکتر حسین همتی
پوپولیسم ملی گرا علل رشد و ظهور در غرب
مقدمه
در هنگامه‌ی بازآفرینی مرزهای سیاسی در دوران معاصر در غرب شاهد «بازگشت اندیشه‌های پوپولیستی» و رشد ملی‌گرایی و ظهور و قدرت گیری احزاب راست افراطی در بیشتر کشورهای اروپایی به‌ویژه در ایالات‌متحده آمریکا هستیم؛ و به‌وضوح پیداست که رشد و بازگشت پوپولیسم در کشورهای غربی به‌عنوان یک مفهوم سیاسی به موضوعی مسئله‌دار و بحث‌برانگیزی تبدیل‌شده که در بین اندیشمندان و تحلیلگران به‌عنوان یک دغدغه جدی در عصر مدرن موردتوجه قرارگرفته است. به‌طوری‌که پس از جنگ جهانی دوم مسیر همکاری، همگرایی و وحدت را در غالب فراملی گرایی به‌عنوان رویکرد اصلی سیاستمداران و دولت‌های غربی انتخاب و تئوریزه و عملی بود؛ اما پس‌ازآن در دهه‌های اخیر رویکرد دولت‌های غربی به شکلی تغییر کرده است و دیگر موضوع فراملی گرایی جایی خود را تا حد زیادی به ملی‌گرایی مبتنی بر منافع ملی و توجه به مسئله حاکمیت ملی و نگاه معطوف به توده‌های مردم از سوی حاکمان بجایی توجه و نگاه فراملی و منافع مشترک بین دولت‌ها داده است.
بر این اساس ازآنجای که گسترش جریان‌های پوپولیستی و راست افراطی در غالب جریان‌های در دو سطح احزاب رسمی و گروه‌های غیررسمی نمود پیداکرده است لذا این موضوع به‌عنوان یک چالش و مسئله مهم پیش روی کشورهای غربی و ایالات‌متحده آمریکا قرارگرفته است و از آن را به‌عنوان خطر و چالشی برای دموکراسی قلمداد می‌شود.
در این میان مسئله حائز اهمیت این است که جریانات و احزاب پوپولیسم با همه تنوع در عصر جدید، پیش‌آمده است که بر موج احساسات تودهای سوار شده و با استفاده از ابزارهای دموکراتیک و جلب رأی مردم بدین گونه مشروعیت سیاسی خاصی را برای خود پی‌ریزی نمایند. همان‌گونه که کاندیدها در رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری توانسته‌اند با شعارهای پوپولیستی، نه‌تنها حضور ملموسی در حیات سیاسی این جوامع داشته باشند، بلکه موفقیت‌های قابل‌توجهی نیز در فرآیندهای انتخاباتی کسب کردهاند. بر این مبنا می‌توان گفت پیروزی ترامپ در انتخابات، رأی مردم بریتانیا به ترک اتحادیه اروپا می‌توان از مصادیق بهره بردن سیاستمداران و جریان‌های پوپولیستی و انتشار عوام‌گرایی در بین دولت‌های غربی و آمریکا نام برد. ترامپ هم در مناظرات انتخاباتی خود نخبگان جهانی را به خاطر ترویج و ستایش «مرزهای باز» موردانتقاد قرارداد و این امر را به‌عنوان عاملی می‌دانست که به مهاجران اجازه می‌داد که شغل را از کارگران آمریکایی ربوده و به دامن زدن به افزایش بیکاری در آمریکا می‌انجامد. ترامپ در اظهارات خود مکزیک را به آوردن جرائم، قاچاق و تجاوز به کشوری که صلح‌طلب و قانون‌مدار است متهم کرد. همچنین مهاجران مسلمان را مدافعان «حملات وحشتناکی» توصیف کرد که «فقط به جهاد معتقدند و هیچ عقلانیتی ندارند و معتقد به زندگی و حقوق انسانی نیستند.» ترامپ این موضوع را «حقیقتی» می‌داند که به‌زعم وی در دولت اوباما از آن غفلت آن را نادیده گرفته بودند. ترامپ در مبارزات انتخاباتی تلاش کرد بیشتر توجه خود را به سیاست داخلی معطوف کند؛ اما جهت‌گیری‌های سیاست خارجی خود را نیز به‌عنوان یک هدف در راستای جلب آرا و حمایت توده مردم آمریکا از خود مورداستفاده قرارداد. به‌عنوان‌مثال، ترامپ پیمان‌های بین‌المللی مثل ناتو را محکوم کرده و پوپولیست‌ها از هر دو سنت مدت‌ها نگران تأثیرات ناهنجار خارجی بر کشورشان بوده‌اند.
پوپولیسم راست افراطی در جوامع کشورهای غربی، به‌عنوان مدل اصلی از پوپولیسم در دهه‌های اخیر محسوب شده که امروزه از آن نیز تحت عنوان نئوپوپولیسم یاد می‌شود که مباحث و پژوهش‌های قابل‌اعتنا در محافل علمی غربی پیرامون آن مطرح‌شده که با توجه به پژوهش‌های مختلف صورت گرفته تاکنون مجموعه منسجمی که تمام ابعاد علت بازگشت پوپولیسم به سپهر سیاسی دولت‌های غربی به‌طور خاص دولت ترامپ و همچنین بررسی تبعات و پیامدهای روی کار دولت جدید آمریکا در تقویت و دامن زدن به روند رشد پوپولیسم در کشورهای اروپای ارائه نشده است.
در این پژوهش مسئله اصلی اینست که در چند دهه اخیر جریان های و احزاب ملی گرا با رویکردی پوپولیستی به وزنه تعیین کننده ای در بیشتر کشورهای غربی تبدیل شده است تا جایی که حتی به جایگاه های اجرایی هم دست یافته اند. از سوی دیگر در مواردی اشخاص و گروه های مرتبط با جریان های راست افراطی با استفاده از ابزارهای مختلف به ترویج بیگانه هراسی، هویت گرایی فرهنگی، خشونت علیه اقلیت ها و مهاجرین و بسیج توده های مردم برعلیه نخبگان حاکم می پردازند. که نتیجه آن نهایتاً به نوعی ملی گرایی می انجامد. که این مسئله در حال در غرب به عنوان تهدیدی های برای دموکراسی های تبدیل شده است از این روبررسی و ریشه‌یابی عوامل زمینه‌ساز پیروزی احزاب و جریانات ملی‌گرا و ظهور و رشد تفکر پوپولیستی و در غرب و ایالات‌متحده آمریکا از ضرورت و اهمیت بسیار زیادی برخوردار است بدین منظور، دغدغه اصلی در این پژوهش اینست که ضمن بازخوانی مفاهیم نظری پوپولیسم به بررسی و واکاوی علل رشد زمینه‌های تفکر پوپولیستی علل فکری- سیاسی پوپولیسم در غرب و ایالات متحده آمریکا با تأکید بر پیروزی ترامپ در انتخابات 2016 پرداخته و تا حد زیادی ابعاد آن را روشن کند. اهمیت و ضرورت تحقیق این است که در دهه‌های اخیر، پوپولیسم در کشورهای غربی و آمریکا گسترش زیادی یافته است؛ و چنانکه پیداست، اگرچه در غرب در حوزه‌ی مطالعاتی پوپولیسـم و رشد روزافزون آن پژوهش‌های انجام‌شده است، لیکن در ایران شمار آثار نوشته‌شده در این زمینه به بسیار کم است. افزون بر این، وجه تمایز و نوآوری نوشته‌ی حاضر با آثار فوق به‌ویژه نوشته‌های فارسی، تأکید این نوشـتار در بعُد نظری ترکیبی موضوع است که تلاش می‌کند ضمن ارائه‌ی مصادیق عینی، دسته‌بندی دقیق و روشنی از مباحث مفهومی و رویکردهای نظری و همچنین علل زمینه‌های شکل‌گیری و رشد پوپولیسم و گرایش احزاب و رأی‌دهندگان به این جریان سیاسی ارائه دهد؛ بنابراین در تحقیق حاضر آنچه مطالعه و تحقیق در مورد رشد پوپولیسم را بیش از گذشته ضروری می‌سازد، این است که در پژوهش پیش و رو تلاش شده است که بیش از بیش به‌صورت منسجم از زوایا و ابعاد مختلف علل و عوامل رشد پوپولیسم در غرب و ایالات‌متحده آمریکا موردبررسی قرار گیرد درنتیجه انجام این پژوهش می‌تواند در بسط و توسعه نظری در این رابطه کمک نماید. هدف کلی نگارش کتاب بررسی علل فکری، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی رشد پوپولیسم ملی‌گرا در غرب با تأکید بر پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات 2016 ریاست جمهوری آمریکا است و همچنین تلاش است تا به اهداف جزئی شامل بررسی تاریخچه و ریشه‌های فکری ظهور پوپولیسم، بررسی نقش جهانی‌شدن در رشد و شکل‌گیری پوپولیسم ملی‌گرا در غرب و بررسی مسئله برگزیت و نقش آن در رشد و تقویت پوپولیسم ملی‌گرا در اروپا پرداخته شود. سؤال اصلی مطرح شده این است که چه علل و عواملی تأثیرگذاری باعث رشد و تقویت پوپولیسم ملی‌گرا در کشورهای غربی و ایالات متحده آمریکا به ویژه پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری 2016 شده است؟ سؤالات فرعی نیز شامل این است که پیروزی دونالد ترامپ در ایالت متحده درروند تقویت پوپولیسم در اروپا چه تأثیری داشته است؟ و همچنین چه تأثیری بر جریان ملی‌گرا در اروپا داشته است خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (برگزیت) ؟ فرضیه پژوهش این است که رشد پوپولیسم ملی گرا در کنار سایر عوامل، ناشی از پیامدهای جهانی‌شدن ازجمله (رشد بیگانه هراسی در قالب سیاست‌های ضد مهاجرتی و بحران هویت و بحران مهاجرت، بحران سیاسی- اقتصادی و اجتماعی، ناکامی و عملی نشدن اهداف پدیده جهانی‌شدن و فقدان آشکار گزینه‌های سیاسی و اقتصادی، فرهنگی به لحاظ فکری در کشورهای غربی برای مقابله یا مهار این شرایط در سطح ملی، باعث رشد جریان پوپولیسم ملی‌گرا در غرب شده است. فرضیه‌های فرعی نیز این است که پیروزی ترامپ در انتخابات 2016 در تقویت و بالا بردن روحیه رهبران و احزاب برای جنبش‌های پوپولیستی اروپا نقش بسزای داشته است و همچنین خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (برگزیت) تأثیر زیادی در تقویت و رشد جریان‌های ملی‌گرای در اروپا و واگرایی در بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا داشته است.
روش پژوهش ازلحاظ هدف روش تحقیق توسعه‌ای است و ازنظر نحوۀ گردآوری داده‌ها، از نوع پژوهش‌های کیفی هست. و داده‌های موردنیاز پژوهش به روش فیش‌برداری از کتب، مقالات مرتبط و مصاحبه‌های و گزارش‌های دسته اول و نیز سایت‌های مختلف و متنوع اینترنتی استفاده خواهد شد.
در این کتاب در فصل اول به مفهوم پوپولیسم و مفاهیم مرتبط با آن از جمله ملّی‌گرایی اشاره می‌شود شامل چارچوب مفهومی هست که به بحث سیر تاریخی مطالعات نظري و مصادیق تاریخی در رابطه با پوپولیسم، رویگرهای مفهومی، نظری و کاربردی موجود در رابطه با پوپولیسم، ویژگی‌های پوپولیسم و تفاوت‌های پوپولیسم جدید و کلاسیک بررسی می‌شود.
در فصل دوم نقش و تأثیر جهانی‌شدن را در رشد پوپولیسم ملی گرا در غرب مورد بررسی قرار داده می شود. در این فصل به بررسی این موضوع که جهانی شدن چه نقشی در تقویت و رشد پوپولیسم ملی گرا در غرب داشته پرداخته می شود که بر اساس آن مشخص می شود که جهانی شدن به عنوان تهدیدی برای حاکمیت و درجه خلوص (یک دستی) دولت- ملت ها باعث ایجاد بحران های هویتی و فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی شده است و جهانی‌شدن پیامدهای ناشی از آن ازجمله (رشد بیگانه هراسی در قالب سیاست‌های ضد مهاجرتی، بحران هویت، بحران مهاجرت، بحران سیاسی- اقتصادی و اجتماعی، ناکامی و عملی نشدن اهداف پدیده جهانی‌شدن و فقدان آشکار گزینه‌های سیاسی و اقتصادی، فرهنگی در کشورهای غربی برای مقابله یا مهار این شرایط در سطح ملی که افزایش نارضایتی شهروندان دامن زده، باعث رشد پوپولیسم و فرصتی برای جولان جریان های پوپولیسم ملی‌گرا در غرب شده است. به این ترتیب در این فصل ابتدا بعد از تعریف مفهوم جهانی شدن به واکاوی و شناخت مولفه های تأثیر گذار جهانی شدن در رشد پوپولیسم ملی گرا در غرب و بحران‌های ناشی از آن در تقویت و خیزش دوباره جریان‌های پوپولیستی در کشورهای غربی تمرکز خواهیم داشت و افزون بر آن نقش مهم ابعاد مختلف جهانی‌شدن در رابطه با جریان‌های پوپولیستی در غرب پرداخته و موردبررسی قرار می‌گیرد.
در فصل سوم در دو بخش که در بخش اول به پوپولیسم ملی‌گرا در آمریکا، پرداخته می‌شود و در فصل چهارم موضوع پوپولیسم ملی‌گرا در اروپا موردبررسی قرار می‌دهیم؛ در واقع در این فصل به مطالعۀ مواضع جریان های پوپولیستی و راست افراطی غرب در قبال موضوع‌های مهم و همچنین دلایل مؤثر بر قدرت‌یابی این جریان ها اختصاص یافته است. در واقع در این فصل، به میزان موفقیت احزاب راست افراطی، پایگاه مردمی احزاب پوپولیستی و همچنین پیامدهای قدرت‌یابی این احزاب و جریان ها در کشورهای غربی ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی از جمله (فرانسه، لهستان، اتریش و...) و مسئله مهم برگزیت در بریتانیا اشاره می شود. و در آخر، فصل پنجم نتیجه‌گیری، یادداشت‌ها و کتاب‌نامه، صفحات آخر تحقیق را در برمی‌گیرد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 1
فصل اول : چارچوب نظری و مفهومي 7
1-1. پوپولیسم 9
1-1-1. ویژگی‌های پوپولیسم 11
1-1-2. تفاوت پوپولیسم جدید و کلاسیک 14
1-1-3. سیر تاریخی مطالعات نظری در رابطه با پوپولیسم 29
1-1-4. مصادیق تاریخی پوپولیسم 32
1-1-5. نسبت پوپولیسم و دموکراسی 50
1-1-6. آراء و نظرات برخی از اندیشمندان در خصوص پیدایش پوپولیسم 52
1-2. رویکرهای مفهومی، نظری و کاربردی در رابطه با پوپولیسم 57
1-2-1. پوپولیسم به‌عنوان ایدئولوژی 57
1-2-2. پوپولیسم به‌عنوان یک سبک گفتمانی 59
1-2-3. پوپولیسم به‌عنوان یک راهبرد سیاسی 61
1-2-4. رویکرد معنایی به پوپولیسم 63
1-2-5. پوپولیسم به‌مثابه بسیج سیاسی 64
فصل دوم: نقش جهانی‌شدن و رشد پوپولیسم ملی گرا در غرب 71
2-1. جهانی‌شدن 73
2-2. ویژگی‌های جهانی‌شدن از نظر ابعاد اقتصادی، فرهنگی و سیاسی 74
2-2-1. بُعد اقتصادی جهانی‌شدن 76
2-2-2. بُعد فرهنگی جهانی‌شدن 77
2-2-3. بُعد سیاسی جهانی‌شدن 79
2-3. جهانی شدن و بحران‌های چهارگانه و خیزش راست افراطی در غرب 80
2-3-1. بحران اقتصادی و توزیع منابع 81
2-3-2. بحران هویت 82
2-3-3. بحران نمایندگی 86
2-3-4. بحران مهاجرت 87
2-4. احزاب راست افراطی و جهانی‌شدن 89
2-5. تغییر فرهنگی و مقاومت ارزش‌های سنتی 93
2-6. جهانی‌شدن و زمینه‌های شکل‌گیری پوپولیسم در اروپا و امریکا 96
2-6-1. مؤلفه اقتصادی 97
2-6-2. مؤلفه فرهنگی 103
2-6-3. مؤلفه امنیتی 107
2-6-4. مؤلفه سیاسی 108
2-7. نقش رسانه‌ها در گسترش پوپولیسم در غرب 109
2-8. ابزارهای کنشی پوپولیسم 112
2-8-1. رهبری کاریزماتیک و خودکامه 113
2-8-2. دموکراسی مستقیم 115
2-8-2-1. پله بی سیت 117
2-8-2-2. رفراندوم 117
2-8-2-3. ابتکار عام 119
2-8-2-4. بازخوانی 120
2-8-3. تئوری توطئه 123
2-8-4. استفاده از اساطیر هویت‌بخش 129
فصل سوم: پوپولیسم ملی گرا درایالات متحده آمریکا 135
3-1. جریان راست افراطی و جنبش پوپولیسم در ایالات‌متحده آمریکا 138
3-2. دلایل پیروزی و روی کار آمدن دونالد ترامپ 143
3-3. ترامپ و احیای پوپولیسم در آمریکا 147
3-4. رویکرد سیاسی دونالد ترامپ 149
3-4-1. بازگشت شکوه دوباره به آمریکا 150
3-4-2. رویکرد نخبه ستیزی 150
3-4-3. برنامه ضد جهانی 151
3-4-4. رویکرد نژادپرستی و رویکرد حزبی 154
3-5. تبیین سیاست خارجی ملی‌گرایانه ترامپ 155
3-5-1. مصادیق و برونداد سیاست‌های ملی‌گرایانه ترامپ در عرصه بین‌الملل 157
3-5-2. توافق هسته‌ای با ایران (برجام) 157
3-5-3. معاهده اقلیمی پاریس 158
3-5-4. شورای حقوق بشر سازمان ملل 158
3-5-5. قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی( NAFTA) 158
3-5-6. تقابل با ناتو 158
3-5-7. ترنس - پاسیفیک با پیمان تجاری اقیانوس آرام (TPP) 159
3-5-8. یونسکو 159
3-5-9. پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان برد یا به‌اختصار (INF Treaty) 160
3-5-10. پیمان بین‌المللی مهاجرت (GCM) 160
3-5-11. عهدنامه مودّت با ایران 160
فصل چهارم: پوپولیسم ملی گرا در اروپا 165
4-1. جایگاه و سوابق احزاب پوپولیست در اروپا 167
4-2. ویژگی‌های جریان راست افراطی در اروپا 171
4-2-1. ویژگی ضد ساختاری، پوپولیسم و مخالفت با نخبه‌گرایی 174
4-2-2. ملی‌گرایی و بومی‌گرایی 174
4-2-3. رویکرد ضد مهاجرتی و سیاست‌های کنترل مهاجرت 177
4-2-4. اسلام ستیزی 178
4-2-5. یهود ستیزی 179
4-2-6. کولی هراسی 180
4-2-7. ضدیت با اتحادیه اروپا 180
4-3. پوپولیسم در فرانسه 181
4-3-1. نگاه منفی حزب اجتماع ملی فرانسه به اتحادیه اروپا 183
4-4. پوپولیسم در لهستان 187
4-5. پوپولیسم در مجارستان 188
4-6. پوپولیسم درجمهوری چک 189
4-7. پوپولیسم در اتریش 190
4-8. پوپولیسم در ایتالیا 191
4-9. پوپولیسم در بریتانیا و واکاوی علل تحقق برگزیت (خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا) 193
4-9-1. برگزیت (brexit) 193
4-9-2. ملی‌گرایی بریتانیایی 195
4-9-3. برجسته شدن ملی گرایی در احزاب بریتانیا 197
4-9-4. تمایل به حفظ حاکمیت ملی 199
4-10. عوامل مؤثر در رشد ملی‌گرایی در بریتانیا 199
4-10-1. موازین و مقررات اتحادیه اروپا 200
4-10-2. بحران مهاجرت و سیاست‌های مهاجرتی مشترک اروپا 201
4-10-3. بحران اقتصادی 205
4-10-4. مسئله هویت تاریخی و تعلقات پیشینی 207
4-11. انگیزه‌ای مردم بریتانیا برای شرکت در همه‌پرسی 210
4-12. بحران اقتصاد جهانی (2008) کاهش اعتماد شهروندان و تقویت ملی‌گرایی در بریتانیا 213
4-13. نقش محوری مسئله مهاجرت در تحقق برگزیت 214
4-14. نقش روابط فرا آتلانتیک در تحقق برگزیت 217
4-15. رهیافت همگرایی اجتماعی در بریتانیا 220
4-16. رویکرد احزاب راست افراطی به اتحادیه اروپا و تأثیر پیمان ماستریخت بر قدرت‌یابی آنها 222
4-17. تأثیر برگزیت بر مسئله همگرایی اروپایی و رشد ملی‌گرایی در اروپا 225
4-18. مشخصه‌های مشترک جریان‌های پوپولیستی در اروپا 227
4-18-1. مخالفت شدید با حضور در اتحادیه اروپا و تلاش برای خروج از حوزه پولی یورو 227
4-18-2. مخالفت با پذیرش مهاجران و پناه‌جویان و تعیین سهمیه از سوی نهادهای اروپایی 228
4-18-3. تعیین سیاست خارجی و امنیتی بر اساس منافع ملی کشور و عدم قبول سیاست واحد 228
4-18-4. نگاه و توجه به حل مسائل داخلی و سرپیچی از پذیرفتن راه‌حل‌های فراملی 229
فصل پنجم: نتیجه‌گیری نهایی 233
منابع و مآخذ 245
نمایش بیشتر
بستن