پیش گفتار

پیوند میان اقتصاد و سیاست در دو حوزه داخلی و بین‌المللی که به‌عنوان مبنای دیپلماسی اقتصادی شناخته می‌شود، امری ضروری برای تحقق توسعه پایدار است؛ بنابراین، دولت‌هایی که به توسعه اقتصادی اهمیت می‌دهند، این پیوند را در صدر سیاست‌گذاری‌های خود قرار می‌دهند. در این زمینه، تبیین نقش سیاست خارجی در پیشبرد و تحقق توسعه اقتصادی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. این پژوهش با بررسی سه کشور ایران، ترکیه و مالزی به‌عنوان کشورهای درحال‌توسعه و مسلمان، به تحلیل تأثیر سیاست خارجی بر توسعه اقتصادی می‌پردازد.

 کتاب حاضر با هدف بررسی اهمیت سیاست خارجی در توسعه اقتصادی و ارائه یک چارچوب تحلیلی منسجم در خصوص تأثیر سیاست خارجی کشورهای درحال‌توسعه بر روند توسعه اقتصادی آن‌ها نوشته شده است. با این دیدگاه، هدف اصلی پژوهش این است که با تحلیل سیاست خارجی و عملکرد آن در سه کشور ایران، ترکیه و مالزی و همچنین استخراج شاخص‌های توسعه اقتصادی، رابطه میان سیاست خارجی و تأثیر آن بر توسعه اقتصادی را تبیین کند.

بنابراین به‌طور اخص پرداختن به موضوع تأثیر سیاست خارجی بر توسعه اقتصادی سه کشور، مالزی، ترکیه و ایران طی سال‌های 1980 تا 2008 حائز اهمیت است و در پژوهش‌های دیگر با این جامعیت به این موضوع اشاره یا پرداخته نشده است که از دیگر جنبه‌های بدیع بودن پژوهش حاضر است. از سویی دیگر این پژوهش می‌تواند موردتوجه علاقه‌مندان مرتبط با الگوهای توسعه اقتصادی و برنامه ریزان جویای مدل‌های جایگزین و دیگر گروه‌های ذینفع، مانند بخش‌های بین‌الملل، حوزه‌های سیاسی و اقتصادی و سازمان‌های غیردولتی توسعه، قرار گیرد ‌. همچنین تأمین‌کننده اطلاعات مباحث عمومی درباره جایگاه اقتصادی - سیاسی کشورهای درحال‌توسعه ایران، ترکیه و مالزی در آینده باشد. موضوع این کتاب ازجمله مباحثی است که تاکنون کمتر در پژوهش‌های داخلی و خارجی موردبررسی قرار گرفته است. با توجه به اهمیت توسعه اقتصادی و نقش سیاست خارجی در هدایت آن، بررسی این موضوع برای کشورهای درحال‌توسعه بسیار حیاتی است. ازآنجاکه مالزی، ترکیه و ایران سه کشور آسیایی با پیشینه تاریخی، فرهنگی و دینی مشترک هستند که تحولات اساسی در دهه‌های 70 و 80 میلادی در آن‌ها رخ داده است، مطالعه روند توسعه اقتصادی این کشورها و تحلیل موفقیت یا ناکامی آن‌ها در پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای و سیاست‌های خارجی آن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. به‌طورکلی، این کتاب تلاش می‌کند تا با بررسی دقیق سیاست خارجی و توسعه اقتصادی در سه کشور مذکور، نقش سیاست خارجی در موفقیت یا ناکامی آن‌ها در مسیر توسعه اقتصادی را روشن کند.

این کتاب با هدف بررسی سیاست خارجی سه کشور ایران، ترکیه و مالزی طی سال‌های 1980 تا 2008، به تحلیل رویکردها و اصول حاکم بر سیاست خارجی این کشورها می‌پردازد. در این راستا، نویسنده به تحلیل نحوه تدوین و اجرای سیاست‌های خارجی در این کشورها و بررسی تحولات و تغییرات در اصول و جهت‌گیری‌های آن‌ها در طول این سال‌ها توجه ویژه‌ای دارد. این مطالعه به بررسی روابط بین‌المللی این کشورها و نحوه تعامل آن‌ها با دیگر کشورها و نهادهای بین‌المللی در راستای دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی‌شان می‌پردازد. کتاب همچنین به ارزیابی اقدامات عملی این سه کشور در جهت توسعه اقتصادی و تحلیل عواملی که موجب پیشرفت یا ایجاد موانع در مسیر توسعه اقتصادی آن‌ها شده‌اند، اختصاص یافته است. این بخش از پژوهش به دقت بررسی می‌کند که چگونه این کشورها از سیاست‌های خارجی به‌عنوان ابزاری برای تسهیل یا تقویت توسعه اقتصادی خود استفاده کرده‌اند و در این مسیر با چه چالش‌هایی مواجه شده‌اند. علاوه بر این، نویسنده به مقایسه و بررسی تطبیقی تفاوت‌ها و شباهت‌های توسعه اقتصادی ایران، ترکیه و مالزی در دوره زمانی 1980 تا 2008 می‌پردازد. این مقایسه به درک بهتر از نحوه اثرگذاری سیاست‌های خارجی بر توسعه اقتصادی این کشورها و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها کمک می‌کند. در این بخش، سیاست‌های موفق و ناکام در هر یک از این کشورها به طور جداگانه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. درنهایت، کتاب به ارزیابی دقیق شاخص‌های توسعه اقتصادی این کشورها در دوره مذکور می‌پردازد. با این تحلیل، نویسنده به دنبال ارائه تصویری جامع از میزان موفقیت هر کشور در دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی خود است و نقش سیاست خارجی را در تحقق این اهداف برجسته می‌کند.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه 1

 فصل اول: مبانی نظری 5

1-1. مقدمه 5

1-2. مفهوم شناسی نظریه نئولیبرالیسم 5

1-2-1. پیشینه نظریه نئولیبرالیسم 5

1-2-2. نظریه نئولیبرالیسم 7

1-2-3. سیاست‌های توسعه‌ای نئولیبرالیسم 9

1-2-4. نظریه نئولیبرالیسم و سیاست خارجی در کشورهای درحال‌توسعه 11

1-2-4-1. نئولیبرالیسم و سیاست خارجی 11

1-2-4-2. توسعه اقتصادی و سیاست خارجی نئولیبرالیستی در مالزی، ترکیه و ایران 13

1-3. جمع بندی 135

 فصل دوم : تأثیر سیاست خارجی بر توسعه اقتصادی ایران ( 1980-2008) 19

2-1. مقدمه 19

2-2. تأثیر سیاست خارجی بر توسعه اقتصادی ایران ( 1980-2008) 22

2-3. رویکردهای سیاست خارجی ایران 24

2-3-1. رویکرد واقع‌گرایی حفظ محور: 24

2-3-2. رویکرد آرمان‌گرایی بسط محور 24

2-3-2-1. تحلیل رویکرد آرمان‌گرایی بسط محور در سیاست خارجی ایران 24

2-3-3. رویکرد توسعه‌گرایی اقتصاد محور: 26

2-3-3-1.اصول سیاست خارجی در رویکرد توسعه‌گرایی اقتصاد محور 26

2-3-4. رویکرد توسعه‌گرایی سیاست محور: 27

2-3-5. رویکرد آرمان‌گرایی اصول محور 29

2-3-5-1. اصول سیاست خارجی در رویکرد آرمان‌گرایی اصول محور 29

2-3-6. رویکرد توسعه‌گرایی تعامل محور 30

2-3-6-1. اصول و محورهای سیاست خارجی در رویکرد توسعه‌گرایی آرمان محور 31

2-3-7. رویکرد آرمان‌گرایی عدالت محور 32

2-4. اصول سیاست خارجی ایران 33

2-4-1. اصل مقابله با ظلم و بی‌عدالتی 34

2-4-2. اصل مسالمت جویی و صلح طلبی 35

2-4-3. اصل صدور انقلاب اسلامی 36

2-4-4. اصل جهان سوم گرایی 36

2-4-5. اصل اتحاد اسلامی 37

2-4-6. اصل «نه شرقی؛ نه غربی» و استکبارستیزی 38

2-5. دیپلماسی اقتصادی ایران 39

2-6. توسعه اقتصادی و سیاست خارجی ایران 41

2-7. سیاست‌های توسعه اقتصادی ایران (1980-2008) 43

2-7-1. سیاست تقویت بخش خصوصی و آزاد سازی اقتصادی 44

2-7-2. سیاست‌های صنعتی سازی و تجاری 44

2-7-3. سیاست نگاه به شرق در سیاست خارجی 45

2-7-4. جایگزینی واردات (توسعه درون زا با رویکرد درون گرایی) 47

2-7-5. توسعه صادرات (توسعه برون زا با رویکرد برون گرایی) 47

2-7-6. رویکرد مختلط ( درون زایی با رویکرد برون گرایی) 48

2-7-7. اقتصاد مقاومتی به مثابه الگوی بومی توسعه 48

2-7-8. دلار زدایی از ارز معاملات 50

2-8. شاخص‌های توسعه اقتصادی ایران 51

2-8-1. شاخص درآمد سرانه ملی ایران 52

2-8-2. شاخص رشد توسعه انسانی 57

2-8-3. شاخص کاهش نرخ بیکاری و فقر 58

2-8-4. شاخص رشد تولید ناخالص داخلی 62

2-9. جمع بندی 66

 فصل سوم : تأثیر سیاست خارجی بر توسعه اقتصادی ترکیه ( 1980-2008) 73

3-1. مقدمه 73

3-2. تأثیر سیاست خارجی بر توسعه اقتصادی جمهوری ترکیه ( 1980-2008) 75

3-3. دوره‌های زمانی اصلاحات اقتصادی ترکیه 75

3-4. سیاست خارجی جمهوری ترکیه 79

3-5. رویکردهای سیاست خارجی ترکیه 82

3-5-1. رویکرد نوعثمانیسم 82

3-5-2. رویکرد کمالیسم 84

3-5-2-1. تحلیل تفاوت‌های کمالیسم و نوعثمانیسم 85

3-5-3. رویکرد گلیسم ترکی 86

3-6. تحلیل مفهوم پل‌سازی و دوگانگی هویتی: 87

3-7. تحلیل تحولات اقتصادی و تأثیر آن بر سیاست خارجی: 88

3-8. تأثیر اصلاحات اقتصادی بر سیاست خارجی: 88

3-9. اصول سیاست خارجی ترکیه 88

3-9-1. اصل کمالیسم 89

3-9-2. اصل پسا کمالیسم 90

3-10. دیپلماسی اقتصادی جمهوری ترکیه 91

3-11. توسعه اقتصادی و سیاست خارجی جمهوری ترکیه 103

3-12. توسعه اقتصادی ترکیه ( 1980 تاکنون) 106

3-13. شاخص‌های توسعه اقتصادی ترکیه 115

3-13-1. شاخص درآمد سرانه ملی 116

3-13-2. شاخص رشد توسعه انسانی 120

3-13-3. شاخص بیکاری و فقر 122

3-14. شاخص تولید ناخالص داخلی 125

3-15. جمع بندی 128

 فصل چهارم : تأثیر سیاست خارجی بر توسعه اقتصادی مالزی ( 1980-2008) 135

4-1. مقدمه 135

4-2. تأثیر سیاست خارجی بر توسعه اقتصادی مالزی ( 1980-2008) 137

4-3. سیاست خارجی مالزی 138

4-4. رویکردهای سیاست خارجی مالزی 140

4-4-1. توسعه گرایی 1400

4-4-2. اسلام گرایی 142

4-4-3. عدم تعهد 144

4-5. اصول سیاست خارجی مالزی 145

4-5-1. سیاست نگاه به شرق در سیاست خارجی مالزی 145

4-5-2. چندجانبه‌گرایی در سیاست خارجی مالزی 146

4-5-3. چشم انداز 2020 و سیاست خارجی مالزی 147

4-6. دیپلماسی اقتصادی مالزی 149

4-7. توسعه اقتصادی و سیاست خارجی مالزی 150

4-8. سیاست‌های توسعه اقتصادی مالزی (1980-2008) 154

4-8-1. سیاست برنامه‌ریزی اقتصادی 155

4-8-2. سیاست اقتصاد مبتنی بر دانش 158

4-8-3. سیاست خصوصی سازی 158

4-8-4. سیاست صنعتی شدن مالزی 159

4-8-5. سیاست سرمایه گذاری خارجی در مالزی 160

4-8-6. سیاست ثبات اقتصادی و توسعه صادرات مالزی 161

4-9. شاخص‌های توسعه اقتصادی مالزی 163

4-9-1. شاخص درآمد سرانه ملی مالزی 164

4-9-2. شاخص رشد توسعه انسانی مالزی 170

4-9-3. شاخص نرخ کاهش بیکاری و فقر مالزی 172

4-9-4. شاخص رشد تولید ناخالص داخلی مالزی 174

4-10. جمع بندی 178

4-11. سخن پایانی 180

 پیوست 187

 منابع 191